Vrijdag FILOSOFIE
De banaliteit van het kwaad …
Bij de levensvraag: waar denk je aan bij het woordje “liefde”? van bij onze klantendag. Stond in het midden het de naam “Hannah Arendt” geschreven. De persoon die dit schreef had duidelijk de bedoeling om mij aan het denken te zetten. Uit nieuwsgierigheid heb ik die avond laat en de dagen daarna inderdaad het een en ander gaan uitzoeken…
Hannah Arendt is één van de invloedrijkste (politieke) filosofen van de 20ste eeuw. Haar leven lang zou ze denken en schrijven vanuit het standpunt van de outsider. Haar levensverhaal is echt wel bijzonder en moet men zeker eens lezen.
Bekend is ze geraakt door, in opdracht van het tijdschrift The New Yorker, een verslag uit te brengen over het Eichmann-proces. Eichmann stond in 1961 terecht voor zijn aandeel in de massadeportatie en uitroeiing van de joden tijdens de Holocaust. Het boek, De banaliteit van het kwaad was een formulering die destijds veel opzien baarde, en ook vandaag soms fout begrepen wordt. Hoe kon Arendt wat Eichmann had aangericht 'banaal' noemen?
Maar Arendt wilde dat lijden minimaliseren noch banaliseren. Ze weigerde gewoon om in Eichmann de vleesgeworden SATAN te zien. Het was namelijk veel erger dan dat.
Eichmann was, zo stelde Arendt tijdens zijn proces vast, gewoon een functionaris die goed functioneerde binnen het systeem. Hij was geen monster, maar een onbenul. Een brave bureaucraat die deed wat hem gezegd werd. Zonder vragen te stellen. Hij kon niet betrapt worden op enige oorspronkelijke gedachte, en bediende zich uitsluitend van gemeenplaatsen en clichés. Hij haatte de joden niet eens met overtuiging, elke passie was hem vreemd.
Gewone mensen doen, zonder nadenken, verschrikkelijke dingen (of laten ze toe) omdat de heersende ideologie dat vanzelfsprekend maakt. Denken is gevaarlijk. Maar niet denken is nog veel gevaarlijker.
Men brengt de kinderen naar school, gaat naar kantoor, bestelt de exterminatie van een paar duizend joden, waarna men huiswaarts keert voor het avondmaal, en eventueel later zelfs nog een traantje wegpinkt bij het beluisteren van Bach. Het was, zo bleek uit de feiten, moeiteloos met elkaar te rijmen. Het was onder de nazi's het nieuwe en gruwelijke 'normaal'.
Arendts werk blijft relevant, en dat geldt zeker voor haar klassieke analyse van het totalitarisme in The Origins of Totalitarianism (1951). In tijden van angst en onzekerheid verlangt het volk naar een verlosser; een sterke man die de verwarrende realiteit voor hen behapbaar maakt door haar terug te brengen tot een simpel, logisch klinkend verhaaltje. Het wil een leider die alle antwoorden en een 'vijand' klaar heeft, iemand die hen ontslaat van de pijnlijke plicht om zelf te denken. Trump, Poetin, Erdogan, Orban: wie troost zoekt in het idee dat ze gestoord of dom zijn, doet er goed aan terug te denken aan Eichmann zoals Arendt hem beschreef.
Het geval Eichmann bewijst wat een 'hanswurst' vermag als in de omliggende maatschappij het denken eenmaal is uitgeschakeld en vervangen door een perverse, totalitaire catechismus van kant-en-klare antwoorden. Of die catechismus dan van linkse, rechtse of religieuze signatuur is, doet er niet toe : waar geen ruimte meer is voor andersdenkenden, daar zet men de eerste stappen op weg naar genocide.
Arendt is streng voor meelopers. "Niemand heeft het recht te gehoorzamen" is haar antwoord op het vaak aangehaalde excuus "Befehl ist befehl". (bron van deze mooie tekst https://www.canvas.be/maatschappij/hannah-arendt)
Meer weten?
https://www.youtube.com/watch?v=YJtxxHJTy6Q&feature=youtu.be
https://www.youtube.com/watch?v=J9SyTEUi6Kw
https://nl.wikipedia.org/wiki/Hannah_Arendt
Hannah Arendt en het klimaat – want het klimaat is politiek geworden.
https://www.youtube.com/watch?v=j0iuT2XwsKE
https://www.youtube.com/watch?v=h-UD_1b2J9w
Hannah Arendt
Geboren
14 oktober 1906 Hannover, Duitsland
Overleden
4 december 1975 New York, VS
Hoofdwerken
The Origins of Totalitarianism (1955); The Human Condition (1958); Eichmann in Jerusalem (1963)
Opleiding
Filosofie, theologie, klassieke talen
"Het is een treurige waarheid dat het meeste kwaad wordt gedaan door mensen die niet kiezen tussen goed of kwaad."
"De meest radicale revolutionair zal na de dag van de revolutie conservatief worden."
Hannah Arendt is een belangrijke politiek filosoof van de twintigste eeuw. Ze is vooral bekend om haar analyse van totalitaire samenlevingen en haar verslag van het Eichmann-proces.
Arendt, geboren in 1906 in Hannover, moet als Joodse tijdens de Tweede Wereldoorlog naar Amerika vluchten. Daar maakt ze in 1951 faam met The Origins of Totalitarianism, een studie naar de wortels van totalitarisme die nu op iedere lijst van grote boeken van de twintigste eeuw prijkt. Arendt betoogt onder meer dat nazisme en stalinisme twee loten aan dezelfde stam zijn - een idee dat inmiddels algemeen geaccepteerd is.
In The Human Condition (1958) onderzoekt Arendt in navolging van Aristoteles 'het goede leven'. Dat bestaat volgens haar uit een combinatie van arbeid, werk en handelen. Arbeid is het voorzien in dagelijks levensonderhoud, werk is het produceren van goederen, handelen doen we in de gemeenschap, waar we onze stem laten horen. Arendt waarschuwt voor een maatschappij waarin consumeren en produceren een doel op zich wordt, terwijl het publieke domein steeds meer uit ons bestaan verdwijnt.
Beroemd is Arendt vanwege haar verslag van het Eichmann-proces in 1961 en haar typering 'banaliteit van het kwaad'. Volgens Arendt was Eichmann - verantwoordelijk voor het transport van Joden naar concentratiekampen - een bureaucraat die zijn taken zonder nadenken uitvoerde. Ze concludeert dat het kwaad eerder banaal is, niet monsterlijk.
