Vrijdag Psychologie
De kunst van het mentaliseren – waarom ze onmisbaar is, thuis én in het familiebedrijf
Wat maakt dat een gesprek ontspoort? Dat we elkaar niet meer horen, alleen nog reageren?
Wat maakt dat een ouder zijn kind niet begrijpt – of omgekeerd?
Of dat twee zussen in een familiebedrijf lijnrecht tegenover elkaar komen te staan?
Vaak is er één sleutelvaardigheid die op zo’n moment uitvalt: ‘mentaliseren’.
Mentaliseren is het vermogen om na te denken over je eigen binnenwereld én die van anderen – over gedachten, gevoelens, bedoelingen, verlangens.
Je stelt je de vraag: Wat speelt er bij mij? En wat zou er bij de ander kunnen spelen?
Waarom is mentaliseren zo moeilijk – net als we ‘HET’ het hardst nodig hebben?
Mentaliseren vraagt innerlijke ruimte, rust, veiligheid. Maar onder druk – bij stress, conflict of emotionele pijn – valt dit vermogen vaak deels weg
- Stress: deadlines, geldzorgen of conflicten kunnen ons systeem overspoelen.
- Triggers: iets in het gedrag van de ander raakt een oude pijn, schaamte of kwetsuur.
- Oude patronen: in families zijn we zelden blanco. We kijken niet naar elkaar zoals we zijn, maar zoals we elkaar geworden zijn doorheen jaren van ervaringen.
We vallen dan terug op automatische reacties: verdedigen, aanvallen, terugtrekken, ontkennen.
De vraag "Wat zou er in de ander om kunnen gaan?" verdwijnt dan naar de achtergrond.
Wanneer we goed kunnen mentaliseren, worden we nieuwsgierig in plaats van veroordelend.
We gaan voelen in plaats van vastlopen. We reageren niet blind op gedrag, maar gaan op zoek naar de betekenis erachter.
Waarom is dit (ook) zo belangrijk voor bedrijfsfamilies?
In familiebedrijven lopen relaties en rollen door elkaar: je bent tegelijk vader én baas, dochter én collega, broer én aandeelhouder.
Een misverstand of kwetsuur kan daardoor diep snijden, en jarenlange sporen nalaten.
Wie leert mentaliseren – individueel én als familie – ontwikkelt veerkracht, verbondenheid en betere besluitvorming. Het is één van de kerncompetenties voor gezonde samenwerking én opvolging.
Enkele herkenbare voorbeelden:
“Gedrag is nooit het probleem. Gedrag is de uiting van het probleem.” (Els van Steijn)
- Een vader begrijpt maar niet waarom zijn zoon zo gereserveerd is in vergaderingen. Door te mentaliseren beseft hij: misschien is hij bang om als ‘de zoon van’ niet ernstig genomen te worden.
- Een zus raakt gefrustreerd omdat haar broer telkens kritiek geeft op haar werk. In plaats van in de aanval te gaan, vraagt ze zich af: zou hij het gevoel hebben dat hij buitenspel staat?
- Tijdens een conflict beseft een moeder: ik voel me afgewezen, maar misschien voelt mijn dochter zich juist niet gezien.
- Een dochter werkt al jaren hard mee in de zaak, neemt verantwoordelijkheid, maar voelt zich structureel niet erkend. Ze reageert scherp of trekt zich terug en zwijgt.
Vanuit haar perspectief: “Ik doe alles, maar ze zien mij niet en wat ik doe is nooit goed”
De andere familieleden ervaren haar houding als afstandelijk, moeilijk, soms zelfs ondankbaar. Vooral haar vader begrijpt haar helemaal niet én vindt dat ze wel "altijd iets heeft".
Pas wanneer iemand helpt om te mentaliseren – “Wat als dit gedrag niet voortkomt uit onwil, maar uit een diepe nood aan erkenning?” – ontstaat er ruimte om anders te kijken.
Wat eerst werd gezien als ‘lastig gedrag’, blijkt een uitdrukking te zijn van ‘gekwetste trouw’.
Ter overweging:
- Wanneer viel het jou moeilijk om het perspectief van een ander te zien?
- Wat hielp je om opnieuw verbinding te maken – met jezelf én met de ander?
Nieuwsgierig naar meer?
Kijk dan even naar deze twee filmpjes
Mentaliseren, wat is dat?
Waarom mentaliseren moeilijk kan zijn?
